« Au bouleau » - Materiaal voor het oogsten van berkensap

FORGOT YOUR DETAILS?

Lesplannen en materiaal om berkensap te oogsten,
bestemd voor het basis- en voortgezet onderwijs

Multidisciplinaire lessen voor kleuters tot middelbare scholieren

In het Frans is het een uitdrukking : "Au Boulot!" (oo boeloo) Het betekent: "Aan het werk!".

Maar Bouleau (boeloo) is ook het woord voor berkenboom. De uitspraak van beide is hetzelfde.
In ons vakgebied is er het woordgrapje: "J'aime mon bouleau". Letterlijk: "Ik hou van mijn berk!"
Maar in spreektaal is het ook : "Ik hou van mijn werk".

Daarom hebben wij deze serie lesplannen, met een knipoog naar het land waar wij wonen en werken,
"Au bouleau, voor de jeugd" genoemd. In Frankrijk, is dezelfde serie in het Frans op brede schaal geadopteerd en heet daar "Au Bouleau, pour les jeunes".

In Frankrijk is er een aparte kamer van koophandel voor erkende 'ambachtsmensen'. Wij zijn de enige "ambachtsman" die berkensiroop maakt in Frankrijk.

In eerste instantie denk je er niet meteen aan, maar heel veel schoolvakken komen gedurende het hele proces van het maken van berkensiroop aan de orde. Van het oogsten van het berkensap, het concentreren, tot het daadwerkelijk 'inkoken' van de siroop. Denk aan biologie, wiskunde, scheikunde, economie en aardrijkskunde.

Om kinderen dichter bij de natuur en de agrovoedingsmiddelen-industrie te brengen, hebben we lesmethodes ontwikkeld waarin, naast de bovengenoemde vakken ook tekenen/kunst, Nederlands, Engels en sociale vaardigheden aan de orde komen.

Bij deze lespakketten leveren wij ook al het materiaal om klassikaal, of in hele kleine groepjes, berkensap te oogsten/tappen. Aan de hand van het geoogste berkensap en wat er allemaal mee gemaakt kan worden, komen voor de kleinsten spelenderwijs de aspecten van voornoemde vakken aan de orde. Voor de wat oudere leerlingen gebeurd dit op een manier waarbij de theorie en de praktijk van het maken van berkensiroop op een intrigerende manier de leerling meeneemt in het hele proces.

Kinderen
zijn
de toekomstige
beschermers
van de natuur....

Robbie geeft een dikke hug aan de berk in het park vlak bij school. Woensdagmorgen heeft hij samen met zijn klasgenootjes daar een les gehad. Ze moesten de verschillen tussen de bomen zoeken en tekenen. De berk is zijn favoriet!
© Photo: The Messenger

Waarom is berkensap een beetje zoet?

De berk is niet alleen een mooie boom qua uiterlijk. Deze "Dame van het Bos" zoals de berk ook genoemd wordt, blinkt ook uit als maker van de grondstof voor berkensiroop.

Wat is een mooiere manier dan deze boom te gebruiken om leerlingen te betrekken bij de rijkdommen die de natuur ons biedt?

Geef ze op een actieve manier, spelenderwijs inzicht in het nut van kennis van biologie, wiskunde, aardrijkskunde, scheikunde, talen en kunst. Met behulp van het zoete berkensap dat deze boom geeft, krijgen ze stap voor stap het besef dat het belangrijk is om de natuur te beschermen.

Er zijn twee lesprogramma's ontwikkeld

Iemand is nooit te jong of te oud om de natuur te leren begrijpen en deze zo te gaan waarderen.

Als maker van berkensiroop hebben we lesplannen ontwikkeld die met behulp van de berkenboom, het berkensap en berkensiroop inzicht geven in de processen in de natuur.
Voor leerlingen van de kleuterschool tot de jong volwassenen in de bovenbouw.

Voor de basisschool is er een programma dat vooral praktisch van opzet is.
Voor het voorgezet onderwijs gaan we dieper op de materie in en komen zaken als scheikunde, wiskunde en biologie aan de orde. Het lesmateriaal is visueel aantrekkelijk.

Er wordt een docenten-kit meegeleverd, waarin alle materialen zitten om op een duurzame manier berkensap te oogsten. De materialen en wat je ermee kan doen worden uitgelegd. Stap voor stap, op elk niveau.
Bij de afzonderlijke lessen wordt voor de docent een indicatie van de voorbereidingstijd, lestijd, locatie, niveau en benodigde hulpmiddelen weergegeven.

Voor beide niveaus bieden we werkboeken voor de leerlingen.

Naast een complete set voor klassikaal onderwijs bieden we ook tien sets tapjes met een slang. Dit is voor onderwijs in kleinere groepjes of mogelijk voor een thuisopdracht, waarbij sociale vaardigheden kunnen worden ontwikkeld. Andere instrumenten, om bijvoorbeeld het suikergehalte te meten, maken deel uit van de lespakketten.

Het identificeren
van de
verschillende
bomen

David is creatief. Geconcentreerd tekent hij de lijnen van de bast van de boom op zijn blocnote.
Hij tekent de bast van de eik, omdat hij deze zo mooi vindt. © Photo The Messenger
De juf heeft uitgelegd waaraan je kan zien welke boom een berk is. Hier zijn Sanne en David met de juf buiten. Kijk naar de verschillende bomen en zoek een berk. Dat is het begin van dit avontuur...
© Photo The Messenger

De identificatie van verschillende bomen gebeurt in het bos of een park bij de school. In de meeste gevallen is er wel een berk dichtbij of zelfs op het schoolplein te vinden.

Alle bomen zien er anders uit. Net als wij mensen. Ze hebben elk hun eigen uiterlijke kenmerken. Een eik heeft een andere schors dan de berk. Deze verschillen kunnen door leerlingen worden getekend of gefotografeerd. Daar kan een prachtig kunstwerk van worden gemaakt.
Het sociale aspect ten aanzien van deze verschillen kan naar voren komen door hierover met leerlingen te praten in een groepsgesprek. Iedereen is op zijn eigen manier mooi, hoe hij er ook uitziet.

Maak bijvoorbeeld van de resultaten van het tekenen of fotograferen een expositie in de hal van de school...

Stap voor stap.
Van de grond waar de berk in staat tot berkensiroop...

Sociale vaardigheden, taal, wiskunde en scheikunde op alle niveaus

Het maakt niet uit of je het een kind of een volwassene verteld. Het is altijd een plezier om te zien hoe fascinerend het is, om uit te leggen en te laten zien, dat je op een bepaald moment in het jaar een gaatje in een berk kunt maken, waar vervolgens een zoet sap uit komt waarvan je onder andere siroop kunt maken....

Als je het goed doet, zal het de boom niet beschadigen. Per dag stroomt er in de stam en takken van de berk tussen de 700 en 1200 liter sap. Door het gaatje dat we in de bast maken komt per dag tussen de 3 en 5 liter sap. Ten opzichte van de totale hoeveelheid sap die door de berk gaat, is deze hoeveelheid te verwaarlozen.

Als we echter in één berkenboom heel veel gaatjes zouden maken en er tapjes in doen, dan zal dat natuurlijk de boom geen goed doen en door bacteriegroei bedreigen. In ons vak is er een gouden regel. Als je als volwassene de berk een hug geeft en je vingertoppen kunnen elkaar raken, dan mag je één tapje plaatsen. Als de vingers elkaar niet kunnen raken, maximaal 2 tapjes.

Dit laat zien, dat een boer/bosbouwer goed voor zijn land en bos moet zorgen. Dus om er op een ecologische en duurzame manier mee om te gaan. Dit, omdat hij jaar na jaar een goede oogst wil hebben.

Lesplan en oefenboek, voor studenten op elk niveau. © Le Bétuliculteur

Veel meer dan "een ding"
Een boom wordt door velen vaak als "een ding" beschouwd. Handig om te verbranden of te kappen voor het maken van papier of een toepassing in de bouw.

Via dit lesprogramma wordt inzicht gegeven in hoe de boom voor ons als mens belangrijk is. Hij zuivert de lucht en voorziet ons van zuurstof. En dat er ook bomen zijn, die ons van voedsel voorzien in de vorm van fruit. Maar ook van sap, zoals de berk.

Het is een feit dat door dit lesprogramma, de kinderen van jong tot oud, inzicht krijgen in de belangrijke rol die de natuur in ons bestaan speelt. Dat ze daardoor leren op een verantwoorde manier om te gaan met de natuur en voor haar te zorgen.

Vers berkensap

Direct uit de boom...

Als onderwijzer bepaal je tot hoever de les gaat ...

Van het maken van een 'artwork' tot het schrijven van een mooi verhaal.
Van het berekenen hoeveel liter berkensap er nodig is om 1 liter siroop te maken
tot hoe maak ik berkenwijn, welke processen vinden er plaats
en hoe kan ik deze wijn alcoholvrij maken?

 

Het doel van "Au bouleau" voor de jeugd, is de leerlingen op een praktische manier inzicht te geven in de rijkdommen die de natuur ons biedt.

U kunt zich beperken tot de uitleg in termen van biologie, tot het oogsten van een kleine hoeveelheid berkensap en het aan de leerlingen te laten proeven. Maar u kunt ook veel verder gaan.
Bijvoorbeeld, laat het geoogste berkensap op een natuurlijke wijze in het klaslokaal fermenteren. (Lacto-fermentatie) en maak zo zelf een probiotica.

Voor de leerlingen in het voortgezet onderwijs is het zelfs mogelijk om met de bijgeleverde materialen berkensiroop te maken. Of zelfs een goede berkenwijn. En laat een scheikunde practicum uitvoeren, door de wijn alcoholvrij te maken.

Een tabel voor het suikergehalte en de vorming van alcohol. De uitleg over het chemische proces dat nodig is voor de vorming van alcohol.

De verdamping van berkensap tot siroop in een eenvoudige opstelling.

"Au bouleau", voor de jeugd ....

Een uniek lesplan op het gebied van natuur en agro-voeding.
Ontwikkeld om jongeren dichter bij de natuur
en de producenten van onze voeding te brengen.

Aan de hand van het traject van berkensap naar berkensiroop komen de volgende schoolvakken aan bod in het lesmateriaal:

 

  • Nederlands
  • Engels
  • Wiskunde
  • Natuur- en Scheikunde
  • Geschiedenis
  • Aardrijkskunde
  • Natuur, Leven en Technologie
  • Maatschappijleer/-kunde
  • Tekenen/kunst
  • Gezondheid
  • Natuurwetenschappen
  • (Handvaardigheid en technisch inzicht)
  • (Gastronomie)

De onderwijzer is vrij om zelf te beslissen welke aspecten er behandeld worden.

De meeste onderdelen kunnen onafhankelijk van elkaar worden gebruikt.

Hoewel er een wel logische volgorde is, maar dat is logisch...

Lesplan "Au Bouleau" voor de jeugd
- Al het professionele materiaal voor één tappunt voor berkensap
- 10 tapjes met slang voor groepsonderwijs
- 1 handleiding voor de leraar
- 30 werkboeken voor de leerlingen (Basisschool of Voortgezet onderwijs)
- Aanvullend materiaal: Gisttankje, waterslot, densito-/suikermeter, zakje gist

Door de invloed die het Coronavirus op de maatschappij (en dus ook scholen) heeft en de onzekerheid over de praktische uitvoerbaarheid van deze lessen, hebben wij besloten de uitgave van de lesplannen voor Nederland uit te stellen tot het najaar 2023.
Vanaf februari 2023 worden de lesplannen in Frankrijk in de praktijk uitgevoerd en
na een zorgvuldige evaluatie (eventueel verbeterd) voor Nederland gereed gemaakt.

TOP